Presentatie HSN26 Brugge 17 nov 2012

Presentatie HSN26 Brugge 17 nov 2012

Op 16 en 17 november vond de conferentie Het Schoolvak Nederlands 2012 plaats, nu in Brugge. Zie meer informatie op de website van HSN26. Ik gaf daar een presentatie op zaterdag 17 november om 12.00, in de stroom Taalvaardigheid met als titel Online Tekstbegrip: nieuwe uitdaging voor Nederlands of trouwen met Informatievaardigheden?.
Als ik terugkijk ben ik er tevreden over. Het was een presentatie met een uitgebreide, levendige discussie, wat ook de bedoeling was.
Mijn presentatie kan je hieronder bekijken. Er werd een paar keer online gestemd, wat de levendigheid ook ten goede kwam. Daarna vind je de tekst van de uitnodiging.


Online Tekstbegrip: nieuwe uitdaging voor Nederlands of trouwen met Informatievaardigheden?  

Jeroen Clemens

Een belangrijke doel voor docenten Nederlands is het verbeteren van tekstbegrip van leerlingen. We weten dat dit vaak slecht is en dat zich dat wreekt in hun hele schoolcarrière en in de maatschappij.  We beschouwden dit als onze expertise. Maar zijn we ook nog experts het begrijpen van digitale teksten online?

De maatschappij is veranderd in een kennismaatschappij (Voogt & Roblin, 2010). Dit betekent dat het omgaan met informatie en het delen van kennis  nog belangrijker is geworden. De wijze waarop we informatie krijgen is echter fundamenteel veranderd, het is grotendeels digitaal, heel vaak online, de hoeveelheid is ontzettend toegenomen en rijpe en groene informatie staat door elkaar.

Leerlingen moeten binnen en buiten de school veel omgaan met digitale informatie. Soms denken wij dat zij daar heel bedreven in zijn, maar dat is onwaar. Het hardnekkige misverstand dat we leerlingen als  ‘digital natives’ digitaal niets meer kunnen leren is inmiddels duidelijk weersproken (Bennett, Maton, & Kervin, 2008).

Uit veel onderzoek blijkt dat jongeren moeite hebben met digitale vaardigheden als zoeken en beoordelen van informatie (van Deursen, 2010; Walraven, 2008). Deze vaardigheden ontwikkelen zich ook niet met leeftijd (Kolowich, 2011). Aan deze vaardigheden wordt incidenteel aandacht gegeven bij Nederlands en bij informatievaardigheden (binnen of buiten vaklessen).

Maar hoe staat het met tekstbegrip online? Gebleken is dat veel leerlingen grote  problemen hebben met het begrijpen van teksten online, online tekstbegrip (OTB). In 2009 heeft PISA gekeken naar OTB en het begrijpen van teksten op papier van leerlingen ( 15 jaar) en dat met elkaar vergeleken. (OECD, 2011).  Gemiddeld ongeveer 20% van de leerlingen hebben grote problemen met OTB. Interessant is dat niet altijd dezelfde leerlingen zowel problemen hebben met OTB als met traditioneel tekstbegrip. Ook Julie Coiro heeft onderzoek gedaan naar het OTB van leerlingen met het instrument Online Reading Comprehension Assessment (ORCA) (Coiro & Kennedy, 2011). Ook zij ziet dat veel leerlingen falen bij ORT (Coiro, 2007).

Om het probleem met OTB te verklaren kunnen we kijken naar twee factoren, de nieuwe teksten en de vaardigheden nodig om die nieuwe teksten te begrijpen.

Teksten online zijn anders dan traditionele teksten. Het zijn geen lineaire teksten meer met een begin, middenstuk en slot. De teksten zijn vaak multimediaal ( letters, plaatsjes/schema’s en video). Ook is een tekst vaak gestructureerd met hyperlinks, die verwijzen naar een ander onderdeel van de tekst of naar teksten elders online. Ook is auteurschap van de tekst moeilijker te bepalen. En, als laatste, zijn teksten niet meer constant hetzelfde, ze veranderen voortdurend. teksten vaak constant. Er zijn dus tekstsoorten bijgekomen met hun eigen kenmerken (Cosgrove, Perkins, Moran, & Shiel, 2011).

Er worden andere vaardigheden van leerlingen gevraagd. Donald Leu, Julie Coiro en collega’s doen  al lang onderzoek naar OTB. Zij gaan er van uit dat er sprake is van een uitbreiding van de ‘ ouderwetse’ geletterdheid. Zij concluderen dat “online reading comprehension shared a number of similarities with offline reading comprehension—but also included a number of important differences. “ (Coiro & Dobler, 2007). Op sommige vaardigheden van traditioneel tekstbegrip wordt een nog intensiever beroep gedaan ( bv. metacognitie: vasthouden van de hoofdvraag ) en sommige vaardigheden zijn nieuw (bv. navigatievaardigheden en combineren van letters, audio en video).

Online Tekstbegrip is dus een serieus probleem (Coiro et al., 2008; OECD, 2011). En blijkbaar vraagt OTB speciale vaardigheden. Dit is een nieuwe, uitdagende opdracht voor het onderwijs en in het bijzonder voor de docent Nederlands, voor ons.

Maar wat doet het onderwijs hieraan? Het zoeken, vinden en beoordelen van informatie wordt soms benoemd en onderwezen als  informatievaardigheden. Maar het begrijpen van teksten online, OTB, is nog helemaal niet in beeld, ook niet bij Nederlands waar tekstbegrip wordt onderwezen. Maar wij moeten leerlingen wel voorbereiden op de moderne maatschappij. Er is dus een grote kloof tussen de gewenste situatie en de praktijk.

Dat het nog geen aandacht krijgt is goed te begrijpen omdat:

  • Het nog niet duidelijk is wat die nieuwe vaardigheid inhoudt.
  • Er nog geen onderzoek beschikbaar is voor de Nederlandse situatie en er nauwelijks over gepubliceerd in Nederlandse vakbladen.
  • Docenten nog geen instrumenten hebben om dit te meten bij de leerlingen en bij zichzelf
  • Docenten nog geen aanwijzingen hebben hoe ze dit nieuwe onderdeel in hun curriculum zouden moeten aanpakken
  • Het examen en de schoolboeken alleen nog gericht zijn op traditioneel, offline, tekstbegrip

Ik ben in september 2011, naast mijn werk als docent Nederlands begonnen aan een promotieonderzoek naar Online Tekstbegrip aan de Universiteit Twente. In het afgelopen jaar heb ik een literatuurstudie gedaan. Hiervan verschijnt een publicatie via Kennisnet (Clemens & Walraven, 2012). Ik heb gekeken wat er bekend is over Online Tekstbegrip en wat er aan gedaan wordt in het onderwijs.

Komend jaar wil ik een landelijke survey doen onder docenten Nederlands waarin ik wil onderzoeken wat zij weten en vinden van OTB en de belemmeringen die er zijn om aan OTB aandacht te besteden. De jaren daarna wil ik gaan ontwerpen met docenten, de ontwerpen implementeren in het onderwijs en kijken wat het resultaat daarvan is op de competentie van de docenten en de vaardigheid OTB bij de leerlingen.

In de presentaties wil ik mijn bevindingen met u delen over wat OTB is, wat er in het onderwijs aan wordt gedaan en wat wij ermee zouden willen. De presentatie is dus een mix van presenteren en discussiëren. Ik hoop op een grote opkomst.

Ten slotte heb ik een oproep voor docenten Nederlands om mee te doen aan mijn survey. U kunt aangeven dat u geïnteresseerd bent via http://bit.ly/TSEoUG .  Alvast hartelijk bedankt.

Jeroen Clemens
http://about.me/jeroenclemens

Bennett, S., Maton, K., & Kervin, L. (2008). The “digital natives” debate: A critical review of the evidence. British Journal of Educational Technology, 39(5), 775–786.
Clemens, J., & Walraven, A. (2012). Online tekstbegrip in een digitale kennissamenleving (in voorbereiding.). Kennisnet.
Coiro, J. L. (2007). Exploring changes to reading comprehension on the Internet: Paradoxes and possibilities for diverse adolescent readers, 696.
Coiro, J. L., & Dobler, E. (2007). Exploring the Online Reading Comprehension Strategies Used by Sixth-Grade Skilled Readers to Search for and Locate Information on the Internet. Reading Research Quarterly, 42(2), 214–257.
Coiro, J. L., & Kennedy, C. (2011). The Online Reading Comprehension Assessment (ORCA) Project: Preparing Students For Common Core Standards and 21st Century Literacies. Internal Publication The ORCA Project New Literacies Research Team.
Kolowich, S. (2011, September 13). News: What Students Don’t Know – Inside Higher Ed. http://bit.ly/oFvnVF. Retrieved September 13, 2011
OECD. (2011). PISA 2009 Results: Students On Line (Vol. VI, p. 395). OECD Publishing.
van Deursen, A. J. A. M. (2010). Internet skills: vital assets in an information society. doc.utwente.nl.
Voogt, J., & Roblin, N. P. (2010). 21st Century Skills. Discussienota (Universiteit Twente) (p. 375). Zoetermeer: Kennisnet.
Walraven, A. (2008). Becoming a critical websearcher: Effects of instruction to foster transfer. Proefschrift Open Universiteit Nederland.

2 thoughts on “Presentatie HSN26 Brugge 17 nov 2012

  1. Dag Jeroen,
    Op het EDUbloggersdiner had ik het al willen vertellen, maar ik heb de kans niet gegrepen. Een mooi onderzoek en ik hoop van harte dat docenten zich massaal aanmelden. Ben je al volgeboekt op de HSN?
    Stilletjes hoop ik dat jouw initiatief om hier onderzoek naar te doen docenten ook op het spoor zet hun eigen aanpak en de methode eens kritisch tegen het licht te houden om te zien of begrijpend lezen nog wel effectief wordt aangeleerd. Want ook bij het onderwijzen van begrijpend lezen is er vaak nog een kloof tussen de gewenste situatie en de praktijk, zeker in de onderbouw.
    Veel succes met het onderzoek! Tegen de tijd dat je op basis van uitkomsten gaat ontwikkelen, zou ik graag eens met je van gedachten wisselen en eventueel kritisch meelezen.
    Hartelijke groet,
    Marijke Kaatee

  2. eindexamen: onbegrip over begrip van tekst? “Ik kan alleen de examens Nederlands beoordelen, het vak waarin ik heb lesgegeven. Het Centraal Examen toetst samenvatten en tekstbegrip, cruciaal natuurlijk voor toekomstige studenten. Omdat een artikel van mij een paar jaar geleden als examentekst was gekozen, kon ik eens goed zien wat ‘tekstbegrip’ inhield.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *